από την Μυρτώ Κυμπάρη

Αναπτυξιακή ψυχολόγος (MSc) | προσωποκεντρική σύμβουλος ψυχικής υγείας | συνοδός focusing | θεραπεύτρια EFT (emotionally focused therapy)

Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα στο μεγάλωμα των παιδιών σήμερα είναι η συναίνεση.  Όχι γιατί οι γονείς μιλάνε φανατικά υπέρ ή κατά αυτής, αλλά γιατί για ένα μεγάλο μέρος αυτών δεν υπάρχει τίποτα εκεί για συζήτηση, την ώρα που κάποι@ άλλ@ προσπαθούν να λάβουν υπόψη τους τη γνώμη και τη στάση των παιδιών σε ό,τι τα αφορά. Συχνά ο λόγος που μας προκαλεί τόση αμηχανία η σκέψη του να μιλήσουμε στα παιδιά για τη συναίνεση είναι ότι στο μυαλό μας την έχουμε συνδεδεμένη με το σεξ.  Παρόλα αυτά, η συναίνεση είναι μια δεξιότητα ζωής που χρειάζεται να εξασκηθεί πολύ πριν να έχει οποιαδήποτε σχέση με το σεξ.

Τι είναι η συναίνεση και πώς ορίζεται;

Συναίνεση είναι να επιτρέπω κάτι να συμβεί ή να συμφωνώ να κάνω κάτι.

Η συναίνεση είναι

• καταφατική, επικυρωτική, παραπάνω από το «όχι σημαίνει όχι». Η συναίνεση δίνεται με ένα ξεκάθαρο ναι.
• ενθουσιώδης. Ένα διστακτικό ναι, ένα ναι σκυθρωπό και προβληματισμένο δεν υποδηλώνει απαραίτητα συναίνεση.
• ενημερωμένη, που σημαίνει έρχεται από ένα άτομο που γνωρίζει τι είναι αυτό στο οποίο έχει συναινέσει, τι πρόκειται να (του) συμβεί, (ανα)γνωρίζει τις συνέπειες και ξέρει τι επιθυμεί
• συνειδητή και εθελούσια. Η συναίνεση δεν μπορεί να εκβιαστεί, ούτε να δοθεί σε ένα έντονα συγκινησιακά κλίμα. Ένα παιδί που λέει ναι αφού έχει βιώσει έναν εκβιασμό των συναισθημάτων του (πχ συχνά ανάμεσα σε συνομήλικα παιδιά μπορεί να υποχρεωθεί να κάνει κάτι που δεν θέλει από το φόβο της κοινωνικής απομόνωσης) εκφράζει όντως τη συναίνεσή του; Η συναίνεση είναι ένα ναι ξεκάθαρο, από ένα άτομο που ξέρει τι επιθυμεί.
• ενσώματη εμπειρία, βαθιά συνδεδεμένη και πηγάζει από την επίγνωση του σώματός μας και το σεβασμό για αυτονομία. Η πιο σημαντική πηγή πληροφοριών που μπορεί να έχει ένα άτομο γύρω από το αν είναι σύμφωνο με αυτό που συμβαίνει ή όχι είναι το ίδιο του το σώμα. Ακούγοντας τα σινιάλα που στέλνει το σώμα, ένα άτομο μπορεί να καταλάβει αν αυτό που στην αρχή θέλησε συνεχίζει να είναι κάτι που επιθυμεί ή όχι πλέον.
  πχ: μπορεί να μου αρέσουν οι φακές, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι μπορώ να φάω όλη την κατσαρόλα με τις φακές, μόνο και μόνο επειδή είπα ενθουσιασμένη ναι σε ένα πιάτο φακές.  Συνεχίζοντας το σκεπτικό αυτό, μπορεί να μου αρέσουν οι φακές και οι γονείς μου να το γνωρίζουν καλά αυτό για εμένα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε φορά που θα υπάρχουν φακές στο τραπέζι εγώ θα τις τρώω χωρίς αντίρρηση… Μπορεί μια μέρα να μην πεινάω καθόλου, να λαχταράω κάποιο άλλο φαγητό, ή απλά να μην έχω όρεξη για φακές την ημέρα εκείνη.

Κοινώς για να υπάρχει συναίνεση χρειάζεται το “ναι” να έχει όλες τις ποιότητες που προαναφέρθηκαν, και πάλι είναι σημαντικό να θυμάται κανείς/μία πως η συναίνεση  μπορεί να αρθεί οποιαδήποτε στιγμή: αυτό το ναι ήταν μόνο για εκείνη τη στιγμή και για όσο το άτομο ήταν πρόθυμο να συμπορευτεί.

Προσπαθώντας να δει κανείς το μεγάλωμα των μικρών παιδιών μέσα από το πρίσμα της συναίνεσης, γίνεται εύκολα αντιληπτό πόσο συχνά η σωματική αυτονομία των μικρότερων παιδιών παραβιάζεται, καθώς αυτά «δεν ξέρουν, είναι μικρά, δεν καταλαβαίνουν». Από το παιχνίδι με ένα παιδί, στο τρύπημα των αυτιών, στην αλλαγή πάνας ενός βρέφους, στο τι θέλει να φάει ένα παιδί και πόσο από αυτό, όλα αυτά είναι παραδείγματα που το παιδί μπορεί να αντιδράσει με ένα ναι ή ακόμα και ένα σθεναρό όχι.  Το κάθε παράδειγμα και το κάθε κομμάτι χρειάζεται να ακουστεί και να φροντιστεί πιο ειδικά και επιστάμενα, δεν υπάρχει μία καθολική απάντηση και οδηγία για το πώς πρέπει να αντιδράει ο/η σημαντικός/ή ενήλικας στο ναι ή το όχι ενός παιδιού.  Κάποιες φορές αυτό που χρειάζεται να έχουμε δεν είναι η συναίνεση, αλλά η φροντίδα και ο σεβασμός του βιώματος (πχ δεν αφήνουμε ένα παιδί στο αμάξι χωρίς τη ζώνη 5 σημείων επειδή δεν θέλει να κάτσει εκεί… η ασφάλειά του προέχει και ένα παιδί 2 χρονών δεν μπορεί να δώσει μια ενημερωμένη συναίνεση καθώς δεν μπορεί να αντιληφθεί τους κινδύνους που διατρέχει αν δεν καθίσει στην ειδική θέση).  Και όμως, όσο αδιαπραγμάτευτη πρέπει να είναι η ασφάλεια του παιδιού, τόσο ένα σωρό άλλοι τομείς αφήνουν χώρο για προσαρμογές πάνω στο αίτημα και την ανάγκη του… πόσοι/ες ενήλικες μπορούμε να θυμηθούμε στιγμές από την παιδική μας ηλικία όπου έπρεπε να φάμε ποσότητες φαγητού πέρα από την αίσθηση κορεσμού που νιώθαμε, ή χρειάστηκε να φάμε τροφές που μας ήταν δυσάρεστες -αν όχι απαίσιες-. γιατί οι ενήλικες γύρω μας είχαν την πεποίθηση ότι αυτή η τροφή είναι τόσο μα τόσο απαραίτητη.. πόσα φιλάκια χρειάστηκε να δώσουμε σε κατά τα άλλα σχεδόν άγνωστες θείες;

Αυτά είναι όλα παραδείγματα πρώιμων παραβάσεων της συναίνεσής μας,  και βάζουν τα θεμέλια στο πώς κατανοούμε το σώμα μας, στο πόσο μπορούμε να εμπιστευτούμε τα μηνύματα  που αυτό μας στέλνει στην αναζήτηση ευχαρίστησης ή και στην αποφυγή δυσάρεστων αισθήσεων. Παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας, στην αίσθηση αυτοαξίας μας, στην αίσθηση δύναμής  ή την έλλειψη αυτής που βιώνουμε,  και φυσικά στην κατανόησή μας γύρω από θέματα συναίνεσης.  Κάτω από αυτό το πρίσμα  μπορούμε να δούμε πως αν και δεν είναι η πρώτη σκέψη που κάνουμε τα πρώτα παιδικά μας βιώματα και η παραβίαση ή ο σεβασμός των ορίων μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη μετέπειτα σεξουαλική μας υγεία.

Έτσι λοιπόν ένα παιδί που δεν θέλει να φάει κρέας και λέει ότι αναγουλιάζει, είναι πολύ πιο απλό να απευθυνθούμε σε κάποια ειδικό και να ενημερωθούμε για εναλλακτικές πηγές πρωτεΐνης. Το πολύτιμο μήνυμα που παίρνει όταν σεβαστούμε το τι και πόσο από αυτό θα φάει είναι ότι  η σωματική του αυτονομία είναι σημαντική, ότι το ίδιο το παιδί  μπορεί να ξέρει καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη εστία πληροφοριών τι χρειάζεται το σώμα του, ότι η προτίμηση του μετράει!  Πολλές/οί από εμάς δεν βιώσαμε την γνώση και την αίσθηση ότι η σωματική μας αυτονομία είχε σημασία. Μεγαλώσαμε από ενήλικες που δεν είχαν βιώσει ούτε αυτές/οί το σεβασμό της σωματικής τους αυτονομία. Στην ουσία μιλάμε για ένα διαγενεακό τραύμα, ένα τραύμα που περνάει από γενιά σε γενιά και που οι γονείς και σημαντικοί/ές ενήλικες σήμερα καλούμαστε να το φροντίσουμε.

Αυτή η διαδικασία είναι ίσως μια δύσκολη υπόθεση, να φροντίσουμε κάτι που εμείς δεν βιώσαμε με φροντίδα στη δική μας παιδική ηλικία, με εσωτερικές συγκρούσεις ουκ ολίγες.  Σε αυτό προστίθενται οι προκλήσεις που συναντάμε στην καθημερινότητα. Στην προσπάθειά μας να λάβουμε υπόψη μας τις ιδιαιτερότητες του κάθε παιδιού είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως γύρω μας υπάρχουν άνθρωποι που ειδικεύονται και μπορούν να μας συνοδέψουν στην αναζήτηση λύσεων.  Όσο δύσκολη και να είναι αυτή η μετακίνηση που καλούμαστε να βιώσουμε είναι και η ευκαιρία μας να γίνουμε για τα παιδιά (μας) η/ο ενήλικας που χρειαζόμασταν εμείς ως παιδιά στη ζωή μας καθώς μεγαλώναμε.

Βιβλιογραφία:

Brian, R., (2020) Consent (for Kids!) – Boundaries, Respect, and Being in Charge of You. New York: Little, Brown and Company. [υπό έκδοση και στα ελληνικά].

González, C. (2012) My Child Won’t Eat! – How to Enjoy Mealtimes Without Worry. London: Pinter & Martin Ltd.

Sanders, J., (2018). Let’s Talk About Body Boundaries, Consent & Respect – A Book to Teach Children About Body Ownership, Respectful Relationships, Feelings and Emotions, Choices and Recognizing Bullying Behaviors. Victoria: Educate2Empower Publishing.

Spilsbury, L., Necati, Y., (2017) What is Consent? Why is it Important? And Other Big Questions. London: Wayland.

Φωτογραφίες:

Pexels, χρήστης @cottonbro (2020). διαθέσιμη στο https://www.pexels.com/el-gr/photo/3992135/ [τελευταία πρόσβαση 28/01/2021].

Pexels, χρήστης Ketut Subiyanto (2020), διαθέσιμη στο https://www.pexels.com/el-gr/photo/4546112/?fbclid=IwAR10tUTKWUPmYHc_AJNRxp9BnJEM9yaaUEsB90MKaa_5DTzSOKlFQ4CdKuI [τελευταία πρόσβαση 28/01/2021]